|
We leven in een tijd met wellicht drastische
en dramatische veranderingen. Vergelijk het met 1940, toen het
VK al zijn moed bijeenraapte om zich te verdedigen tegen
Nazi-Duitsland.
Regeringen blijven om de hete brij heen
draaien. De afspraken binnen het Akkoord van Parijs zullen
leiden tot 3°C opwarming, een bedreiging voor onze samenleving.
En zelfs die afspraken komen ze niet na. De prognoses van het
IPCC zijn veel te conservatief.
Game
over? Defaitisme
Mensen worden erg onrustig. Vreemd: enerzijds
de mainstream media die de nakende catastrofe ontkennen,
anderzijds meer en meer mensen vinden het al ‘te laat’ om de
beschaving te redden. Met boeken zoals ‘Onbewoonbare Aarde’ van David
Wallace-Wells denken ze ‘game over.’. Dan wint het concept “Deep
Adaptation” (Jem Bendell) veld: sociale chaos zou
onvermijdelijk zijn, we kunnen ons beter voorbereiden op
“onlusten, wetteloosheid en het einde van een normaal leven.”
Deep Adaptation analyseert correct, maar
concludeert fout en gevaarlijk. Oproepen tot “voorbereiden op de
chaos” in plaats van te focussen op structurele economische en
politieke verandering kan een self-fulfilling prophecy worden.
Je mag de aandacht niet afleiden van broodnodige sociale actie.
Klimaatchaos is slechts een symptoom van een
veel bredere ecologische crisis: regenwouden,
plasticafval,
extinctie van
diersoorten, van
insecten.
Geleidelijke ingrepen zullen niet volstaan.
Een CO2-taks, massaal desinvesteren in fossiele energie en
investeren in zon en wind, zelfs een Green New Deal… het is ruim
onvoldoende. Emissies nemen
nog toe, de
oliesector boomt, luchtvaart, vleesconsumptie groeien, de
wereldeconomie zou verdrievoudigen
tegen 2060. Deze obsessie met groei, dit gigantisch
piramidespel waarover men niet spreekt omdat de
multinationals niet alleen de media in handen hebben, maar ook
de meeste regeringen.
Het is Goed te begrijpen dat Deep Adaptation
dan de handdoek in de ring gooit, en zich voorbereidt op sociale
chaos.
Het is fout te zeggen dat het definitief “te
laat” is, en chaos “onvermijdelijk”. Misschien te laat voor de monarchvlinder,
of voor de meeste
koraalriffen.
Te laat voor de – nu al talrijke – klimaatvluchtelingen, die
nergens welkom zijn. Treuren om dit verlies is verantwoord en
noodzakelijk. Maar tegelijk moeten we actie voeren, niet
toegeven aan een vals geloof in het onvermijdelijke.
Defaitisme roept bij mij een sterke afkeer op
– ik ben immers opgegroeid in het naoorlogs Engeland. In de
donkerste dagen van mei 1940 zag het er beroerd uit voor de
Britten. Een compromis sluiten met Hitler leek “onvermijdelijk”,
en werd bijna bezegeld door
de regering. Toen dat bekend raakte, liep er een koude
rilling over mijn rug, want ik was Joods. Nadien werd me
duidelijk dat ik wellicht mijn leven dankte aan die enkele
moedige leiders die toen ingingen tegen de wanhoop, en een
ogenschijnlijk hopeloos gevecht aangingen.
Geschiedenis: niet-lineair
Een les uit het verleden die telkens
terugkomt, is dat de geschiedenis zelden in een rechte lijn
evolueert, maar eerder in onverwachte bochten, die pas achteraf
zinvol worden. Tarana Burke gebruikte jarenlang de
term “me too” die pas veel later Harvey Weinstein vloerde
en een hele beweging op gang bracht. De volgende beurscrash?
Onvoorspelbaar, net als de beschavingscrisis.
Een tweede les uit niet-lineaire
transformaties zoals vrouwenstemrecht of homohuwelijk, is dat
die niet “uit zichzelf” gebeuren, maar uit de verbeten strijd
van een groep vastbesloten burgers die ondanks alles doorzetten,
in een complexe maatschappij waar we uiteindelijk allemaal deel
van uitmaken, of je dat nu wil of niet. En complexe systemen die
instabiel worden, zijn veel vatbaarder
voor verandering. Kortom, wat we nu nodig hebben is Deep
Transformation, niet Deep Adaptation.
De benarde situatie waar we in verkeren
schreeuwt het uit, voor ieder die het wil horen: willen we een
minimaal leefbare planeet tegen de 2e
helft van deze eeuw, dan moeten we het fundament van onze
beschaving ombouwen, van één die is gebaseerd op rijkdom naar
één die gebaseerd is op leven, vaak
omschreven als een Ecologische
Beschaving.
We moeten naar een wereldorde waarin de macht wordt teruggegeven
aan het volk; waarin de excessen van multinationals en
overheidscorruptie worden ingedijkt; waar de waanzin van
oneindige economische groei wordt ingeruild voor een
rechtvaardige transitie naar een stabiele en rechtvaardige
economie waarin mens en natuur kunnen gedijen.
Hoop
Lijkt je dat onwaarschijnlijk? Dat vind ik
ook, maar ‘waarschijnlijk’ en ‘onvermijdelijk’ liggen wel ver
uit elkaar. Rebecca Solnit schrijft in Hope in the Dark dat hoop geen prognose
is. Zowel optimisme als pessimisme kan een reden zijn om op te
geven, maar hoop gaat niet over het afwegen van kansen. Hoop is
een actieve geestestoestand, het inzicht dat verandering
niet-lineair is, onvoorspelbaar, en volgt uit bewust engagement.
Bendell verwerpt deze “hoop”, en maakt in
zijn blog een vergelijking met een terminale
kankerpatiënt. Waarom zou zo iemand zijn laatste dagen
doorbrengen “in ontkenning, angst en valse hoop, in plaats van
het onvermijdelijke te aanvaarden en te genieten van de tijd die
rest.” Maar die vergelijking gaat niet op. Van terminale kanker
kennen we de afloop, uit vele gelijkaardige gevallen. De
situatie van onze beschaving is compleet anders, we hebben geen
voorgaande. Als een dokter uw moeder zou zeggen “Deze kanker is
uniek, we kunnen een behandeling toepassen, maar we zijn niet
zeker dat het werkt”, zou u dan zeggen “laat maar zitten”? Ik
geef niet zo gemakkelijk op voor Moeder Aarde.
Eigenlijk is de instorting nu
al een feit op vele plaatsen, en de meest kwetsbaren zijn
de eerste slachtoffers: de miljoenen die
alles verloren in de cycloon Idai, of in de nog altijd
niet heropgebouwde gemeenschappen in
Puerto Rico. Of denk aan de tweeduizend jaar oude
baobab-bomen die
massaal afsterven, de wereldwijde ecocide. We moeten alles
doen wat we kunnen, in plaats van op te geven.
Er is nogal wat discussie over het helse
verschil tussen 1.5° en 2.0° in klimaatopwarming, en nog meer
tussen 2.5° and 3.0°. Zolang mensen risico lopen, en zolang
diersoorten vechten voor overleving, is het nog niet te laat om
nog meer rampen te voorkomen.
Klimaatspijbelaars
De jonge generatie voelt dit intuïtief aan:
Greta Thunberg zei in
Polen voor de VN “je bent nooit te klein om het verschil
te maken… bedenk dan wat we allemaal samen aankunnen, als we
echt zouden willen.” Thunberg suggereerde ook dat haar
kleinkinderen in 2078 zouden vragen “waarom jullie niets
ondernamen toen het nog kon.” Dat is de morele kwestie waar we
allemaal voor staan, nu. Ja, we kunnen nog iets doen. Voorjaar
2019 inspireerde Thunberg meer
dan een miljoen scholieren die gingen spijbelen voor het
klimaat.
Gelukkig is Bendell afgestapt van sommige
argumenten van Deep Adaptation: hij steunde Extinction
Rebellion (XR) in een 2018 campagne van burgerlijke
ongehoorzaamheid.
Tactiek
Uit onderzoek
is gebleken dat zodra 3.5% van de bevolking zich serieus
engageert in een geweldloze politieke massabeweging, zij altijd
succes hebben. Dat zou betekenen 11.5 miljoen Amerikanen op
straat, of 26 miljoen Europeanen. Daar zijn we lang niet aan
toe, maar is het echt onmogelijk?
Ik ga niet wedden tegen de
mogelijkheden van de mensheid om zichzelf om te vormen
of het
regeneratievermogen van de natuur.
Kleinkinderen
XR plant een wereldwijde
week van directe actie
vanaf 15 april 2019. Het is een eerste stap naar een
gecoördineerd internationaal burgerverzet tegen een systeem dat
onze hoop voor de toekomst verwoest. Mogelijk wordt dat het
begin van een van die historische U-turns. Ben je bereid je
kleinkinderen in de ogen te kijken? Ik ook. Tot dan.
|
De klimaatcrisis is (a) totaal en algemeen, het is geen specifieke “vijand” en (b) staat in tegenstelling tot een oorlog niet onder menselijke controle.
Akkoord. IPCC werkt met consensus, vandaar. Het
klimaatsysteem van de Aarde komt nu zelf in beweging. Feedbacks.
Daar schuilt precies de denkfout: gaan we onze analyse van de realiteit verdringen uit vrees voor het effect ervan op het grote publiek? Misschien moeten we wat specifieker zijn: met “chaos” (collapse, instorting) bedoelen we “het wanordelijke einde van onze huidige manier van levensonderhoud, onderdak, veiligheid, welzijn, identiteit en waarden”.
Maar ter zake: het klopt niet dat Deep Adaptation sociale actie verlamt, integendeel, zo blijkt uit studies in eco-psychologie. Mijn studenten werden juist radicaler, en in Frankrijk ontstond uit dit besef een beweging die ijvert voor meer voedselzekerheid en veerkracht. In een
artikel voor Extinction
Rebellion wijs ik trouwens op veranderingen die nodig zijn
voor zowel radicale CO2-reducties als Deep Adaptation.
Inderdaad, maar klimaatchaos is niet zomaar een symptoom, het wordt de doodgraver van onze voedselproductie.
Helemaal akkoord, behalve de conclusie “handdoek in de ring gooien”. De eerste reactie van wanhoop kan nadien een sterke transformerende kracht worden, heb ik vastgesteld bij Deep
Adaptation, waar een hele waaier aan reacties te zien is. Er zal trouwens niet veel politieke wil en
actiebereidheid overblijven als we ons niet voorbereiden. Als de
elektriciteit uitvalt in de winter, zullen de mensen niet opnieuw
steenkool stoken?
Je hoeft het niet als “onvermijdelijk” te zien om Deep Adaptation te onderschrijven. Maar als je de komende chaos “waarschijnlijk” vindt in plaats van “onvermijdelijk”, hoop je stiekem toch dat het niet zal gebeuren. Misschien is een “wat als” discussie zinvol, waarbij je gevoelens van wanhoop hun transformerende werk laat doen.
Deep Adaptation is geen defaitisme, hooguit kan je het een “strategische terugtocht” noemen. Jeremy’s oproep om moed te tonen is hartverwarmend. En de vergelijking met de oorlog
wint populariteit bij activisten, maar is misplaatst. Naarmate de
maatschappij meer verstoord raakt door de gevolgen van snelle
klimaatverandering, raken mensen angstig, en vatbaar voor verhalen
over wie hier schuldig aan is, en hoe we vrijheden moeten opgeven
om onszelf te redden. Klimaatactivisten die roepen dat we “moeten doen wat nodig is”, en “realistische” discussies moeten voeren over wie wel en niet kan gered worden, doen me vrezen voor een nieuw soort fascisme. Ik blijf gekant tegen mensen die de illusie
voeden dat we klimaatverandering kunnen stoppen, als we maar de
juiste mensen aan de macht helpen, “op welke manier ook”.
Klimaatverandering is heel anders dan vorige sociale revoluties: grotendeels onzichtbaar, zonder duidelijke “vijand” of politiek motief (onze hele beschaving draait op fossiele energie). We staan nu voor een niet-lineaire klimaatverandering waarover we geen macht (meer) hebben. De
komende instorting kan er echter ook voor zorgen dat we de schade
beperken, meer mensen redden van de hongerdood, iets uitvinden om de dooi van de Noordpool tegen te gaan, of de meltdown te
vermijden van kerncentrales in falende staten. We kunnen leren
voor elkaar te zorgen in tijden van rampspoed. Ik hoop inderdaad
op een exponentiële transformatie in het menselijk bewustzijn,
wanneer we onze benarde situatie niet langer ontkennen, en onze
illusies van dominantie en vooruitgang opgeven.
Aan de oorsprong ligt ons waanidee dat we afgescheiden zijn van de natuur, en van elkaar. Daaruit ontwaken
is een bevrijding. Ons bevrijden van de politieke, monetaire en
economische systemen die onze waanideeën vormgeven, is ook een
prachtige doelstelling. Beide zijn belangrijk, of ze een materieel
resultaat opleveren of niet. Maar we hebben geen behoefte aan
sprookjes over een heilstaat op deze planeet. Zulke sprookjes
kunnen zelfs contraproductief werken door te suggereren dat we dit
enkel doen om het gewenste eindresultaat te bereiken. Laten we
toch niet vergeten dat vele vorige beschavingen zijn ingestort, en
dat vele hominiden intussen zijn uitgestorven. Wat is de
bestemming van de mensheid in het licht van de eeuwigheid, met een
Zon die ooit zal exploderen, op een planeet waar alle vorige
hominiden zijn uitgestorven? Een “bloeiende beschaving” is altijd
iets tijdelijks. Zodra we dat inzien, gaan we ons realiseren hoe
bewust en bevrijd we in het heden kunnen leven, ook in tijden van
tegenspoed.
Deep Adaptation heeft het liever over “radicale
hoop” die begint met het opgeven van alle niet echt geloofwaardige
verwachtingen, en streeft naar empathie en samenwerking in
verschrikkelijke tijden. Maar hoe dan ook is zelfs radicale hoop
ingegeven door onze angst voor een onbekende toekomst. Kunnen we
niet beter “zonder hoop” leven, in het heden?
Opgeven? Onze beschaving, de mensheid, Moeder
Aarde, dat zijn drie verschillende dingen. Onze beschaving heb ik
opgegeven, en daarmee hoop ik de mensheid en Moeder Aarde beter te
kunnen helpen. Jeremy wil deze beschaving niet opgeven; zelf vind
ik dat ook niet prettig, maar zoals de zaken er voor staan… We
hebben ook niet de luxe om te kunnen kiezen hoe we tegen de
realiteit aankijken, die is er gewoon.
Sommige plaatsen zijn inderdaad al herleid tot
rampgebieden. Vandaar dat meer en meer gepleit wordt (Wereldbank)
voor aanpassing (adaptatie). Deep Adaptation pleit allerminst
voor onverschilligheid bij menselijk leed, integendeel. Maar
helpen in het besef dat we ook zelf de dans niet zullen
ontspringen.
Akkoord. Laten we dus voorkomen dat de mensheid
vervalt in burgeroorlog en wereldoorlog, door ons dringend voor te
bereiden op wat komen gaat. Zonder dat maken we de zaken erger, en
zullen de emissies niet dalen. In oorlogen wordt heel wat fossiele
energie verspild.
Hier schetst Jeremy toch een karikatuur door Deep Adaptation gelijk te
stellen met inactie, en dat kan zelfs contraproductief werken.
Education International, de wereldorganisatie van lerarenbonden,
steunde de acties van scholieren, en pleitte voor een wijziging
van het curriculum om hen voor te bereiden op die wankele
toekomst. Maar het ziet ernaar uit dat de volwassenen op dat punt
eerder een obstakel vormen.
Ik steunde Extinction Rebellion: enkele
organisatoren in de Rebellion voelden zich gesterkt door mijn
blog. Zij zien de instorting als waarschijnlijk of onvermijdelijk.
Campagne voeren rond emissies wil nog niet zeggen dat je de
instorting denkt te kunnen vermijden.
Niet onmogelijk, maar het zal de klimaatchaos
niet stoppen. Het kan het effect verzachten, maar niet als we bang
zijn om de toekomst te onderkennen, want dan zijn we niet in staat
de juiste discussies te voeren of passende politieke initiatieven
te nemen.
Ik zou nergens op wedden.
Ik heb geen (klein)kinderen, en meer en meer
mensen maken die keuze. Een Westers kind is de zwaarste bijdrage
tot koolstofemissies die je kan maken. En welke toekomst hebben
ze? Misschien zullen die kleinkinderen hun ouders aankijken met de
vraag “waarom heb je me op de wereld gezet, toen je wist wat je
wist?” Misschien lijden ze wel honger wanneer ze dat zeggen. Als
je dit te dramatisch vindt, of provocerend, dan weiger je de
situatie waar we voorstaan onder ogen te zien.
En dat is mijn punt – mensen beoordelen deze
kwestie in de mate waarin ze het aankunnen, in de mate waarin ze
zich met hun eigen sterfelijkheid (kunnen) verzoenen. Vanuit een
onbewuste angst voor de dood zijn discussies en initiatieven niet
adequaat voor de situatie waarin we verkeren. Een pleidooi voor
hoop kan mensen zich een tijdlang beter laten voelen. Tot de
wanhoop toeslaat en ze zichzelf niet meer zijn. De reden waarom ik
beroepshalve uitnodig de komende sociale chaos te accepteren, is
om ertoe bij te dragen dat mensen hun talenten inzetten voor de
huidige situatie die zoveel mensen niet onder ogen durven zien.
Jeremy Lent schreef een helder en welgemeend
artikel over wat ik noem de “Green Positivity Critique”. Het is
een kritiek die impliceert dat we de werkelijkheid bekijken op de
manier dat wewaarop we die willen zien om onze actie te
rechtvaardigen. Om die onlogische gedachtengang te camoufleren,
beweren zij dat we de realiteit niet echt kunnen kennen, of
precies weten wat de toekomst inhoudt. Dat is fundamenteel
misleidend. Ons verlangen om emotionele pijn te vermijden, gaat
ons dan leiden in onze keuze van modellen en verhalen. In eerste
instantie kan een nakende sociale catastrofe een pijnlijker model
zijn dan een ordelijke transformatie. Daarom zal deze “Green
Positivity Critique” telkens weer opduiken, ook wanneer
voedselprijzen omhoogschieten en de onrust om zich heen grijpt. Ik
ga daarom de discussie stilaan afronden. Wil je meer weten, begin
dan hier.
|
Klimaatwetenschappers schreven in mei 2020 een grimmige open brief naar The Guardian, en Jem Bendell vat het voor ons samen in zijn blog:
De briefschrijvers krijgen steun uit onverwachte hoek: Fatih Birol, chef van het Internationaal Energieagentschap, zegt dat we nog 6 maanden hebben om nog enig klimaatbeleid in gang te zetten. Als de regeringen “snel” de oude CO2-intensieve economie willen herstellen zonder stevige duurzame investeringen, is de kans verkeken. Alweer The Guardian 18/6/2020.
Om heikele discussies over “gaan we nu vooruit met het klimaatbeleid, en in hoeverre?” ietwat evidence based te onderbouwen, gaan we te rade bij “Mission 2020”, een wereldwijde coalitie van verschillende klimaatanalisten, onder leiding van 
